Mijn eerste debat ging over de Veemarkt. Of beter gezegd: over het beëindigen van de Veemarkt. Als geboren Achterhoeker die vroeger af en toe spijbelde van school om op dinsdagochtend een kijkje op de veemarkt te nemen, lag me met het onderwerp na aan het hart. Ik vond het vroeger machtig mooi om oude boeren met een sigaren stompje in de hoek van de tandeloze mond handje-klap te zien doen met de veehandelaren. En daarna gingen ze met dikke pakken bankbiljetten de kroeg in om borreltjes te kopen. Van mij had het allemaal mogen blijven, maar na Doetinchem raakte in 2007 dus ook Utrecht zijn veemarkt kwijt.
Dat eerste debat over de herontwikkeling van Veemarktterrein was schitterend, maar ik heb het glansrijk verloren! Mijn hartstochtelijke pleidooi voor het behoud van die toch nog best lucratieve Veemarkthallen kon niet op een meerderheid in de raad rekenen. En toch was ik dik tevreden. Het was een debat op het scherpst van de snede. Alle voors en tegens kwamen in dat debat feilloos op tafel. En uiteindelijk maakte een meerderheid van de raad een keuze.
Dat was een andere keuze dan de VVD graag had gezien, maar zo gaat dat in de democratie. Belangen worden zorgvuldig blootgelegd en onderscheiden en – nog belangrijker – argumenten worden uitgewisseld en afgewogen. Alleen daarmee kunnen zorgvuldig onderbouwd zuivere politiek keuzes worden gemaakt.
Goede politieke cultuur
Als raadslid en als voorzitter van de raadscommissie heb ik zelf kunnen ervaren hoeveel moeite het kost om een goede cultuur van politieke besluitvorming te creëren met elkaar. Ik heb die cultuur in de Utrechtse gemeenteraad altijd aangetroffen. De goede persoonlijke verhoudingen en omgangsvormen hebben het voor mij de afgelopen acht jaar mogelijk gemaakt om als raadslid met groot enthousiasme en een zekere vasthoudendheid het debat te voeren over voor mij politiek belangrijke vraagstukken zoals grondbeleid en erfpacht.
Ik ben er trots op dat het is gelukt om het grondbeleid zo in te richten, dat er voor de raad een beter navolgbare afweging wordt gemaakt over aan wie meerwaarde toekomt, of in welk onderdeel van een bouwproject een extra investering passend is. Dat lijken technische keuzes, maar het zijn politieke keuzes. Dat ging niet altijd goed en het heeft mij dan ook nooit verbaasd dat sommige projectontwikkelaars en andere belanghebbenden zich beklagen over gebrek aan transparantie. De macht van de gemeente is groot en de keuzes over aan wie bouwrechten toekomen, of wie bijvoorbeeld een beperking van uitzicht moet accepteren, zijn na een jarenlange procesgang soms moeilijk inzichtelijk te maken als het resultaat voor besluitvorming voorligt. Hierin is veel verbeterd, maar er zijn voorbeelden bekend die laten zien dat waakzaamheid geboden blijft.
Een van de mooiste resultaten van onze scherpe politieke debatten over het grondbeleid vind ik dat de erfpacht is afgeschaft. En zo zijn er vele onderwerpen waarin met de collega’s van andere fracties heerlijk over van mening heb kunnen verschillen en waarover wij op het scherpst van de snede het debat met elkaar hebben gevoerd.
Ik noem het woonbeleid, waarin ik altijd graag de poging ondernam om de PvdA op de kast te jagen. De ogenschijnlijk objectieve en cijfermatige onderbouwing van het benodigde aantal corporatiewoningen moeten vanuit verschillende maatschappelijke en politieke opvattingen beoordeeld en gewogen worden, voordat ze geschikt zijn als argumenten voor of tegen een bepaalde politieke keuze.
Over het verkeer heb ik met veel plezier grondig van mening kunnen verschillen met GroenLinks. maar dankzij jarenlange raadsdebatten en commissiedebatjes tussen ons en de collega’s van D66 en de SP kenden we elkaars verschillende opvattingen grondig. Dat maakte het mogelijk om de coalitieonderhandelingen over deze politieke achilleshiel in krap anderhalve dag tot een goed einde te brengen. Voor de uitvoering is het nieuwe verkeersplan cruciaal en de raad mag daar binnenkort het afrondende debat over voeren. Ik zal op het puntje van de stoel zitten als ik het via de livestream volg.
Als raadscommissievoorzitter heb ik er ongelofelijk veel plezier in gehad om de beraadslaging iedere keer weer te sturen naar het grootste politieke twistpunt. Dat is soms vervelend voor diegene die even willen duiken, maar het is naar mijn mening onmisbaar om tot een goede politieke keuze te komen. Ik wens deze raad toe, dat ze er ook in slaagt die cultuur in stand te houden. Dat is in dit tijdsgewricht niet eenvoudig. Hoewel de economie aantrekt, zijn er in de samenleving en in de stad een aantal dilemma’s die een zuivere politiek debat tot een grote uitdaging maken.
Belangenafweging
Waarom is het nou zo lastig om een goede politieke cultuur voor debat en te onderhouden? Vaak wordt gezegd dat democratie een kwestie is van belangenafweging. Dat betekent dat een raadslid zich goed moet inleven in belangen van betrokkenen. Lokale democratie vraagt om betrokkenheid.
Ik vind de Utrechtse raad daar erg goed in. De veelbesproken afstand tussen bewoners en de politiek heb ik hier in de acht jaar dat ik in deze gemeenteraad mocht dienen niet gezien. Voor iedereen die het wil is de gemeenteraad extreem makkelijk benaderbaar. Onze onvolprezen griffie ondersteunt diverse vormen van intensieve interactie met de stad voortreffelijk. Ik heb het altijd als een feest ervaren om met dat team samen te werken. Alle inbreng in raadsinformatieavonden en menige vraag die een bewoner per e-mail stuurt, gaat rechtstreeks als schriftelijke vraag of als politieke vraag naar een commissie of raadsvergadering.
Lokale politici zijn deeltijdpolitici en zijn daardoor geworteld in de samenleving. Dat levert een stevige werkdruk op, maar ik heb het altijd belangrijk gevonden voor een directe verbinding tussen wat wij hier in de raadszaal doen en de werkelijkheid buiten het stadhuis. Maar die lokale wortels van raadsleden vormen ook een uitdaging. Het vereist namelijk dat een raadslid voldoende afstand bewaart tot de eigen belangen als bewoner of, bijvoorbeeld, als ouder van een kind op school. Of tot eigen zakelijke belangen.
Voor een zuivere politieke besluitvorming is het cruciaal dat een raadslid voldoende afstand houdt tot dat eigen belang. En als een raadslid twijfelt over het onderscheiden van die belangen door een collega raadslid, dan vind ik het van cruciaal belang dat we daarover met elkaar het debat voeren in deze zaal. Niet in een achterafzaaltje, niet in de rechtszaal, maar in deze raadszaal.
Pluriformiteit
Democratische besluitvorming gaat in de kern niet alleen om een afweging van individuele belangen. En het gaat in de kern van het politieke proces ook niet een afweging van individuele belangen ten opzichte van het algemene belang of “het publiek belang”. Want dat wat ik als “het publiek belang” zie, is anders dan wat de ChristenUnie als “het publiek belang” ziet. Dat komt omdat wij andere waarden hebben als leidraad in ons leven en voor onze politiek.
In mijn politieke werk heb ik veel baat gehad bij mijn vakkennis als planoloog. Maar de afgelopen acht jaar in de gemeenteraad zijn voor mij als onderzoeker ook een bron van inspiratie geweest. Vele vakgenoten hebben mij gevraagd mijn ervaringen als politicus met hen te delen. Op de Hogeschool Windesheim heb ik een deel van mijn onderzoeksprogramma gericht op de vragen die zij mij voorgeleggen.
Met aanwijzingen uit de beroemde lezingen uit 1917 en 1919 van de Duitse socioloog Max Weber, heb ik kunnen schakelen tussen mijn rollen van ‘wetenschapper van beroep’ en ‘politicus van beroep’. Dat heeft mij op het spoor gezet van onderzoek naar de achterliggende waarden die ten grondslag liggen aan onze maatschappelijke en politieke opvattingen. Het resultaat van dat onderzoek kunt u zien op onze website, waar de Waardenkaarten zijn te vinden die we als analyse instrument ontwikkeld hebben om de variëteit aan opvattingen over ruimtelijke ordening, over natuur en over mobiliteit beter te begrijpen.
Het lijkt wellicht wat abstract en moeilijk, waarden, maar voor wie met zo’n waardenperspectief werkt begrijpt meteen dat er niet één publiek belang waartegen een afweging van individuele belangen moeten worden gemaakt in deze raadszaal. Als politici herkennen wij dat meteen. Politieke keuzes zijn een waardenafweging.
Voor een goed democratisch debat en voor een zuivere politieke besluitvorming is het belangrijk dat raadsleden voldoende afstand bewaren tot individuele en collectieve belangen, zodat de kern van het politieke debat in beeld komt: de belangrijkste argumenten, de verschillende voorkeuren en diepgevoelde wensen, de verschillende maatschappijvisies en de daar achterliggende waarden die in de uiteindelijke afweging een rol moeten spelen.
Politiek is de bedrijfstak van de waardenoordelen. Politici moeten zo zuiver mogelijk kunnen oordelen op grond van onze verschillende idealen over rechtvaardigheid en wederkerigheid. Politici moeten kunnen oordelen over wat mooi en wat lelijk is. En politici moeten kunnen oordelen over wat goed is en wat slecht is, ook als het gaat over ons eigen functioneren als gemeenteraad.
De afgelopen jaren heb ik mij ingespannen om Utrecht een beetje meer welvarend, veilig en bereikbaar te maken. Ik heb daarnaast geprobeerd op mijn manier een bijdrage te leveren aan een gezonde politieke cultuur. Een politieke cultuur die recht doet aan de maatschappelijke diversiteit die zo kenmerkend is voor deze stad en voor ons land. Een diversiteit die ik als liberaal koester.
Ik vertrouw er op dat het deze gemeenteraad lukt om het politieke debat telkens weer voorbij de belangenafweging te brengen tot de volwaarde politieke keuzes te komen in een afweging van maatschappelijke en politieke waarden die er toe doen. En ik hoop dat de Utrechtse gemeenteraadsleden hier allemaal net zoveel plezier aan beleven als ik de afgelopen acht jaar heb gehad.